سردار شهید یاسر زندی

گسترش گفتمان اسلام سياسى و انقلابى
بى‏ترديد يكى از پيامدهاى مهم جنگ تحميلى، اثبات حقانيت ايران و ترويج الگوى اسلام انقلابى ايران بوده است. در واقع بيشترين تأثيرگذارى ساختارى انقلاب اسلامى در سطح منطقه‏اى، پس از پايان جنگ تحميلى‏آغاز شد و در بعد غير مادى يا هنجارى و ارزشى گسترش يافت. پس از پيروزى ايران در جنگ تحميلى و تكوين گفتمان انقلاب اسلامى، اسلام سياسى در منطقه خاورميانه احيا شد. با شيوع و ترويج ايدئولوژى اسلام و اسلام سياسى به عنوان يك متغير نيروى سياسى تعيين كننده، ايدئولوژى‏هاى سياسى مادى چون ملى‏گرايى و پان عربيسم در معادلات داخلى و منطقه‏اى ضعيف شدند. از اين‏رو، ارزش‏ها و هنجارهاى جديدى بر مبناى آموزه‏هاى اسلامى وارد مناسبات منطقه‏اى شدند كه پيش از اين چندان تأثيرگذار نبودند.

بى‏اعتنايى به ابرقدرت‏ها
با اين كه جنگ تحميلى در يك قطب قدرت بين‏المللى رخ نداد، اما توزيع و معادلات قدرت در سطح بين‏المللى را تحت تأثير قرار داد. از اين‏رو، اگرچه نظام دو قطبى به رهبرى امريكا و شوروى همچنان استمرار يافت، ولى تحولات و تغييرات درون ساختارى ناشى از جنگ تحميلى پيامدهاى انكارناپذيرى داشت. بر اين اساس، برخلاف رويه رايج و سياست غالب دو ابرقدرت در دوران جنگ سرد، هر دو قطب قدرت در نظام بين‏الملل عليه انقلاب اسلامى متحد شدند و به حمايت از نيروهاى ضدانقلاب دولتى و غيردولتى بويژه رژيم بعث عراق پرداختند. جنگ تحميلى عراق عليه جمهورى اسلامى ايران به شكلى بى سابقه و در حجم و ابعادى متفاوت با نمونه‏هاى مشابه و دامنه‏هاى تأثير شگرف بر صلح و امنيت منطقه‏اى و بين‏المللى، نزديك به يك دهه، همه اذهان را متوجه خود ساخت. در اين جنگ، جوهره اسلام مبارز تبلور يافت و خوداتكايى و عدم اعتنا به قطب‏هاى قدرت در پيشبرد جامعه محقق شد.

شكل‏گيرى بازيگران جديد
با تأثيرگذارى بين‏المللى
تأثيرات بين‏المللى انقلاب اسلامى در سال‏هاى پس از جنگ نمايان شد. اين تأثيرات كه جزء پيامدهاى جنگ تحميلى نيز محسوب مى‏شوند، عملاً از توان و قدرت بالاى ايران به واسطه جنگ ناشى مى‏شوند.
يكى از پيامدهاى مهم جنگ تحميلى در سطح بين‏المللى، به وجود آمدن بازيگران فراملى و فروملى است كه اكثر آنها هم‏راستا با انقلاب اسلامى حركت مى‏كنند و برخى نيز در تعارض با جمهورى اسلامى قرار دارند. اين رويه بيش از هر زمان ديگر در سال‏هاى پس از جنگ تحميلى در منطقه تقويت شده است. بر اثر ظهور بازيگران و جنبش‏هاى‏اسلامى فراملى در عرصه بين‏المللى نقش جهان اسلام و دين اسلام در روابط و مناسبات بين‏المللى افزايش چشمگيرى يافته است به گونه‏اى كه بعضى تحليلگران غربى، سياست بين‏الملل را پس از 11 سپتامبر مبتنى بر رويارويى بازيگران انقلابى و اسلامى به رهبرى ايران با هسته ليبرال سكولار قدرت‏هاى غربى به رهبرى امريكا مى‏دانند.

شكست طرح شوراى همكارى خليج فارس
شوراى همكارى خليج فارس كه در 1359 هـ.ش به بهانه همكارى‏هاى اقتصادى، سياسى و نظامى شش كشور عضو (امارات متحده عربى، بحرين، قطر، كويت، عربستان سعودى و عمان) به وجود آمد، عملاً كانونى براى‏گردآورى دلارهاى نفتى منطقه و انتقال آن به بغداد براى تقويت بنيه نظامى عراق شده بود. هنگامى‏كه جنگ به پايان رسيد، تنها مطالبات نقدى شش كشور عضو اين شورا از عراق، از مرز 80 ميليارد دلار گذشته بود! شيخ‏نشين‏هاى عرب منطقه به مدت يك دهه به مثابه دولت‏هاى دست نشانده بغداد عمل مى‏كردند. عراق دو سال بعد از پايان جنگ تحميلى بر ايران، در حمله جديد خود به كويت و عربستان تلافى حمايت‏هاى آنها را كرد! هنگامى كه در تابستان 1369 هـ.ش، صدام، طرح حمله گسترده به كويت را آماده مى‏كرد، كمترين بهايى براى واكنش احتمالى عربستان و ساير شيوخ شوراى همكارى قائل نبود.
اثبات عدم بى‏طرفى سازمان ملل
تاريخ نشان داده است كه سازمان‏هاى بين‏المللى بيش از آنكه مستقل عمل نمايند، تحت لواى خواست و اراده ابرقدرت‏ها عمل مى‏كنند. اقدامات سازمان ملل در مورد تجاوز عراق به ايران نيز اين سازمان را در مقابل اصولى كه به خاطر آنها به وجود آمده است، قرار داد. مهم‏ترين وظيفه سازمان ملل، حفظ صلح و امنيت بين‏المللى است اما عملكرد اين سازمان در قبال تهاجم عراق به ايران حكايت از آن دارد كه اين سازمان نه تنها با اقدامات خود در صدد جلوگيرى از وقوع جنگ بر نيامد، بلكه در مورد شناسايى تجاوزگر و تنبيه متجاوز نيز كوتاهى نمود. عراقى‏ها در خلال جنگ، تمام قوانين و مقررات بين‏المللى را زير پا گذاشتند: پيمان الجزاير، پيمان منع كاربرد سلاح‏هاى شيميايى، پيمان منع حمله به اماكن مسكونى، پيمان مربوط به ضرورت رفتار انسانى با اسيران جنگى، پيمان مربوط به ضرورت امنيت هوانوردى، پيمان مربوط به امنيت درياها، و دهها و صدها نمونه ديگر از پيمان‏ها، مقررات و قوانين معتبر بين‏المللى در خلال جنگ تحميلى از سوى عراقى‏ها به زير پا گذارده شد. علاوه بر اين، در حالى كه طبق مفاد منشور سازمان ملل (ماده 2 قطعنامه تعريف تجاوز) دولت عراق مى‏بايد به عنوان تجاوزگر شناخته مى‏شد، اما طى 8 سال جنگ، هيچ يك از قطعنامه‏هاى شوراى امنيت سازمان ملل اشاره‏اى به نقض حاكميت، تماميت ارضى و اشغال نظامى ايران ازسوى عراق نداشته است. سازمان ملل هنگامى در 18 آذر 1370 عراق را به عنوان متجاوزگر شناسايى نمود كه دو سال از پايان جنگ و برقرارى آتش بس ميان دو كشور مى‏گذشت و اوضاع و احوال منطقه با توجه به تجاوز عراق به كويت دگرگون شده بود.

مبدل شدن ايران به قدرت منطقه‏اى
يكى از مهم‏ترين پيامدهاى جنگ تحميلى، مبدل شدن ايران به يك قدرت منطقه‏اى است. اگر چه در آغاز، اوضاع نابسامان داخلى ايران، صدام حسين را مطمئن ساخته بود كه حمله به ايران با پيروزى سريع و آسانى همراه خواهد بود و البته روزهاى آغازين جنگ به اين تصور او رنگ واقعيت بخشيد، با اين حال گذر زمان به خصوص در سال‏هاى پس از جنگ نشان از اوج‏گيرى قدرت ملى ايران داشت.
احياى نقش دين و مذهب
در عرصه بين‏المللى
با وجود تأثيرات جنگ تحميلى بر ساختار مادى نظام بين‏الملل، مهم‏ترين پيامد و بازتاب جنگ در چارچوب به چالش كشيدن ساختار غيرمادى به معناى ارزش‏ها و هنجارهاى حاكم بر نظام بين‏الملل است.
گفتمان انقلاب اسلامى و ايدئولوژى اسلامى متضمن ارزش‏ها، هنجارها، ايده‏ها و انگاره‏هايى است كه از ايدئولوژى‏هاى مادى ليبراليسم و سوسياليسم رايج در دوران پيروزى جنگ تحميلى متفاوت و متمايز است. جنگ تحميلى از طريق ايجاد تأثيرات عملى در روابط بين‏الملل، بر حوزه‏هاى نظرى و نظريه‏پردازى نيز تأثيرگذار بوده است. يكى از اين پيامدهاى نظرى را مى‏توان در تلاش نظريه‏پردازان براى مفهوم‏بندى دين در روابط بين‏الملل مشاهده كرد.
در مجموع با وجود خسارت‏هاى وارده به ايران و شهادت بسيارى از جوانان ايرانى، به نظر مى‏رسد كه تجارب جنگ مزيت‏هاى بى شمارى براى ايران و نظام جمهورى اسلامى در پى داشته است. از اين رو هشت‏سال مقاومت و مبارزه مردم غيور ايران، «دفاع مقدس» نام گرفته و ياد و خاطره شهداء و جانبازان جنگ تحميلى تا ابد در تاريخ اين سرزمين جاودان خواهد ماند.

منبع: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس